Đó là Hồ Quý Ly (胡季犛), người làng Đại Lai (tỉnh Thanh Hóa). Ông còn có tên là Lê Quý Ly vì có cha nuôi họ Lê. Ông làm quan tới chức phụ chính thái sư rồi cướp ngôi nhà Trần (1400 – Trần Thiếu Đế) rồi đổi tên nước Việt thành Đại Ngu với chữ Ngu(虞) có nghĩa là “yên vui, hòa bình”.
Tương truyền Hồ Quý Ly lúc còn hàn vi, thường theo đường biển đi buôn. Một lần ông tình cờ nhìn thấy trên bãi biển có ai đó vạch lên cát câu thơ “Quảng hàn cung lý nhất chi mai” liền học thuộc lòng câu đó. Sau này ra làm quan, một hôm hộ giá vua Trần đi chơi nửa đường ghé vào tránh nắng ở cung Thanh Thử. Trước sân của cung này trồng rất nhiều quế, vua Trần mới ra câu đối :
Thanh Thử điện tiền thiên thử quế
Các quan lúng túng chưa ai đối được thì Hồ Quý Ly nhanh trí nhớ lại câu thơ trên biển năm xưa liền đọc :
Quảng Hàn cung lý nhất chi mai
Vua sững sờ trước câu đối của họ Hồ. Vấn đề không phải vì câu đối quá tài tình mà còn vì vua có một cô con gái tên là Nhất Chi Mai ở trong lầu riêng được vua đặt tên là cung Quảng Hàn. Chi tiết này cho tới nay vẫn chỉ là giai thoại được dân gian lưu truyền nhưng đúng là Hồ Quý Ly nhờ lấy công chúa Huy Ninh mà đã nổi lên thao túng cả nhà họ Trần rồi cướp ngôi. Tuy vậy, ông là người có rất nhiều cải cách về kinh tế và văn hóa, là một trong những người ủng hộ chữ nôm và là người đầu tiên cho in tiền giấy ở Việt Nam.
Những cải cách quá nhanh của Hồ Quý Ly khiến lòng dân không theo. Sau khi lên ngôi 7 năm, nhà Minh đem quân xăm lăng nước ta, lấy cớ phù Trần diệt Hồ. Nhà Hồ do không được lòng dân nên đã không chống đỡ được, Hồ Quý Ly và Hồ Hán Thương đã bị quân giặc bắt đem về Kim Lăng, chấm dứt vương triều ngắn ngủi xuất phát từ một câu thơ trên cát.
No comments: